Gemeente Staphorst schiet ernstig tekort in aanpak Sinterklaasintocht

Een half jaar na de intimidatie en het geweld rondom de sinterklaasintocht in Staphorst toont onafhankelijk onderzoek ernstige tekortkomingen aan in de aanpak van de gemeente Staphorst. Zowel voorafgaand als op de dag van de intocht heeft de gemeente verzaakt de bedreigingen van haar inwoners en uit naburige gemeenten aan te pakken. Hierdoor konden zij het recht in eigen hand nemen. Vreedzame actievoerders van Kick Out Zwarte Piet (KOZP) en waarnemers van Amnesty International zijn daarvan het slachtoffer geworden.

Passieve tolerantie

De Sinterklaasintocht in Staphorst vond plaats op 19 november 2022. Amnesty Nederland had waarnemers gestuurd omdat actiegroep Kick Out Zwarte Piet (KOZP) had aangekondigd te zullen demonstreren tegen de figuur van Zwarte Piet. Met blokkades werden de demonstranten en Amnesty-waarnemers buiten het dorp gehouden. De waarnemers en ten minste één auto met KOZP-demonstranten werden bij de afrit van de A28 tegengehouden door enkele honderden mensen, van wie een deel zich als Zwarte Piet had uitgedost. Ze ‘controleerden’ alle passerende auto’s en verhinderden de doorgang van de auto met de Amnesty-waarnemers.

De gemeente heeft in de aanloop naar de intocht de ernstige bedreigingen aan het adres van KOZP niet veroordeeld. Terwijl rekening werd gehouden met geweldplegingen en de blokkade van de afrit van de snelweg A28 zijn geen maatregelen voorbereid om dat te voorkomen of stoppen. In een democratische rechtsstaat is het aan het gezag om burgers die het recht in eigen hand dreigen te nemen, te stoppen. De onderzoekers wijzen erop dat de gemeente dit mede niet besloot te doen om draagvlak te behouden en vanwege de vrees dat dit mogelijk tot meer geweld zou leiden, zo wijst het onderzoek uit dat in opdracht van de gemeente is opgesteld. Eerder riep Amnesty International ook op tot een voortvarend, grondig, onpartijdig en onafhankelijk onderzoek naar de gebeurtenissen in Staphorst.

Amnesty International roept op tot een voortvarend, grondig, onpartijdig en onafhankelijk onderzoek naar de gebeurtenissen in Staphorst.

Racisme en discriminatie

Het is niet voor het eerst dat Amnesty passieve tolerantie ten aanzien van geweld en bedreigingen bij vreedzame demonstraties van KOZP constateert. De gebeurtenissen in Staphorst waren qua schaal en ernst wellicht opvallend, maar deze vorm van eigenrichting is niet wezenlijk anders dan wat KOZP in de afgelopen jaren is overkomen.

Zwarte Piet heeft een discriminerend effect, ook als dat niet zo is bedoeld. De figuur van Zwarte Piet is ook volgens Amnesty een racistisch stereotype. In de afgelopen jaren heeft KOZP en anderen die voor afschaffing van Zwarte Piet pleiten, veelvuldig te maken gehad met racistisch geweld en bedreigingen. Een flink deel van de geweldplegers in Staphorst had zich notabene uitgedost als Zwarte Piet. Op alle overheden, dus ook de gemeente Staphorst, rust de verplichting om racisme en discriminatie uit te bannen.

Eigenrichting

Onder dreiging van geweld van vijandig publiek is in Staphorst het demonstratierecht van KOZP gesneuveld en zijn vreedzame demonstranten slachtoffer geworden van geweld. Daarbij zijn de aanwezige Amnesty-waarnemers geconfronteerd met ernstige bedreiging en geweld. Dagmar Oudshoorn, directeur Amnesty Nederland: ‘De burgemeester van Staphorst had zich al in de aanloop naar de intocht moeten uitspreken tegen de bedreigingen aan het adres van KOZP. Daarnaast had hij het geweld tegen KOZP en Amnesty waarnemers in zijn eerste reactie op zaterdag meteen al moeten veroordelen. Het uitblijven van een ondubbelzinnige veroordeling van eigenrichting is een gevaar voor de democratische rechtstaat. ‘

Dreigen met geweld is beloond

Het rapport biedt een inkijkje in het handelen van de gemeente. De burgemeester heeft zich laten leiden door andere belangen, zoals het bewaren van draagvlak onder de bevolking, en doorgang van een gezellig kinderfeest. Tegelijkertijd wees zowel vooraf en op de dag zelf alle informatie op georganiseerd gewelddadig verzet. Desondanks waren de enige bestuurlijk-juridische maatregelen door de gemeente gericht op het beperken en uiteindelijk verbieden van het vreedzame protest. Dit heeft tot gevaarlijke situaties geleid en laat zien dat het recht om te demonstreren ondergesneeuwd is geraakt.

Amnesty volgt op de voet hoe de gemeente Staphorst omgaat met de aanbevelingen van de onderzoekscommissie. Er zijn diverse aanbevelingen gedaan, waaronder een time out waarbij er een tijd geen intocht wordt georganiseerd. Dagmar Oudshoorn: ‘Volgens Amnesty is dat niet nodig in een gezonde democratie. Bij het goed faciliteren van demonstratierecht kunnen een demonstratie, tegendemonstratie en een evenement naast elkaar bestaan. Amnesty verwacht dat de gemeente kiest voor een constructieve aanpak waarbij het demonstratierecht eer wordt aangedaan en discriminatie, geweld en eigenrichting geen ruimte krijgen’.

Lopende onderzoeken

Ondertussen doet de Inspectie Justitie en Veiligheid onderzoek naar het handelen van de politie. Amnesty heeft kennisgenomen van het gepubliceerde onderzoeksplan en wacht op een uitnodiging van de Inspectie voor relevante informatie.

Zoals bekend heeft Amnesty aangifte gedaan. Het is nu afwachten op verdere informatie over de uitkomst van het strafrechtelijk onderzoek. Amnesty vindt dat de verdachten van het geweld tegen demonstranten van KOZP en Amnesty-waarnemers zich voor de rechter daarvoor moeten verantwoorden. Het hier vermelde rapport wordt dinsdag 16 mei besproken in de gemeenteraad. Amnesty verwacht dat de gemeenteraad de burgemeester verantwoordelijk zal houden voor de ernstige tekortkomingen bij de voorbereidingen en op de dag van de intocht op 19 november 2022.